Istotne przy tym dla nadleśnictwa jest również zabezpieczenie warunków dla społecznego i gospodarczego rozwoju regionu poprzez racjonalne projektowanie użytkowania i odnawiania zasobów leśnych, bez umniejszania produkcyjnej zasobności lasów. Uzyskany certyfikat PEFC oraz FSC Dobrej Gospodarki Leśnej potwierdza prowadzenie odpowiedzialnego społecznie i przyrodniczo leśnictwa.

Ogrodzona uprawa leśna (fot. Andrzej Strużyna)

Na obszarze nadleśnictwa przeważają drzewostany jednogatunkowe, głównie sosnowe. Sosna jest gatunkiem panującym na 84,10% powierzchni, w dalszej kolejności dąb 6,84%, brzoza 2,28%, jodła 2,18%, modrzew 1,55%. W podszycie spotykany jest głównie grab i leszczyna. Obecnie prowadzona jest przebudowa litych drzewostanów sosnowych na mieszane drzewostany dębowo-sosnowe dostosowując tym samym skład drzewostanu do siedliska.

Na terenie nadleśnictwa rocznie odnawia się i zalesia ok. 140 ha lasów. Sadzonki drzew i krzewów leśnych pochodzą z własnego gospodarstwa szkółkarskiego o powierzchni 10 ha. Produkowany materiał sadzeniowy wykorzystywany jest nie tylko na potrzeby własne lecz również na potrzeby prywatnych właścicieli lasów do zalesień w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW). 

Istotną rolę w działalności nadleśnictwa spełniają zadania mające na celu ochronę przyrody. Zachodnie tereny terytorialnego zasięgu działania nadleśnictwa obejmuje Obszar Chronionego Krajobrazu „Iłża – Makowiec". Obszar ten obejmuje dolinę rzeki Iłżanki przecinającą Wzgórza Iłżeckie, a w części środkowej największe na obszarze byłego województwa radomskiego torfowisko (700 ha) w okolicach Pakosławia ze źródliskami rzeki Modrzejowicy.
         Szczególnie cenne fragmenty rodzimej przyrody można znaleźć w dwóch rezerwatach: „Dąbrowa Polańska" oraz „Piotrowe Pole". Rezerwat „Dąbrowa Polańska" ma na celu ochronę cennego siedliska leśnego jakim jest świetlista dąbrowa (Potentillo albae-quercetum). Siedlisko to, jako zespół leśny w pełni wykształcony, z kompletem gatunków charakterystycznych, jest zbiorowiskiem bardzo rzadko już spotykanym. Wynika stąd jego duże znaczenie naukowe
i dydaktyczne. Rezerwat „Piotrowe Pole" chroni natomiast starodrzew modrzewiowy (z modrzewiem zarówno polskim jak  i europejskim) w wieku 183 lat.

Szkółka leśna (fot. Łukasz Majcher)

Nadleśnictwo Marcule uczestniczy w edukacji przyrodniczej i ekologicznej społeczeństwa. W tym celu powstało Centrum Edukacji Przyrodniczej im. Ks. bp Jana Chrapka, które położone jest na terenie dawnej siedziby nadleśnictwa. W skład Centrum Edukacji Przyrodniczej wchodzi izba przyrodniczo-leśna, muzeum przyrodniczo-historyczne gdzie zgromadzone są eksponaty przyrodnicze, dawne narzędzia i urządzenia używane w leśnictwie jak również fotografie, prace konkursowe młodzieży szkolnej. W sąsiedztwie izby przyrodniczo-leśnej, znajduje się arboretum – ogród dendrologiczny. Terminem tym określa się ogrody botaniczne lub jego części, będące kolekcjami drzew i krzewów uprawianych w celach naukowych i edukacyjnych. Nazwa "Arboretum" pochodzi od łacińskiego słowa arbor, które oznacza "drzewo".
       W arboretum w chwili obecnej zgromadzono już 900 gatunków drzew i krzewów oraz ich odmian rodzimego pochodzenia oraz ze strefy klimatu umiarkowanego. Gatunki te reprezentowane są przez ok. 2500 osobników. Najliczniej reprezentowane są drzewa z rodzaju klon - 30 gatunków i magnolia - 26 gatunków. Ogród w swych założeniach spełnia trzy podstawowe cele i zadania: edukacyjny, naukowy i społeczny. W ramach arboretum prowadzona jest również czynna ochrona przyrody poprzez hodowlę na terenie ogrodu rodzimych roślin zagrożonych wyginięciem (ochrona ex situ – poza miejscem naturalnego występowania).

Oczko wodne na arboretum (fot. Radosław Koniarz)